(Σενάριο για Σχολείο Γενικής Εκπαίδευσης. Όχι Μουσικό).
Ένα χειρόγραφο του Ντα Βίντσι με Μουσική.
Εισαγωγή
Στα χειρόγραφα του Ντα Βίντσι βρίσκουμε πληθώρα σημειώσεων που σχετίζονται με τη ζωή του μεγάλου καλλιτέχνη και ερευνητή. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζει και ένα μικρό σημείωμα πενταγράμμου με μια σειρά από φθόγγους. Η μουσική σημειογραφία στην οποίο το σημείωμα είναι γραμμένο, ακολουθεί τον τρόπο της αναγεννησιακής μουσικής γραφής ο οποίος, ως προς τα σημειογραφικά χαρακτηριστικά του, εξελίσσεται ακόμα μέχρι την παγίωσή του αργότερα στην εποχή του μπαρόκ.
Ο Ντα Βίντσι στις σημειώσεις του έγραφε κατοπτρικά. Τα γραπτά του διαβάζονται από τα δεξιά προς τα αριστερά. Αυτή όμως η ιδιομορφία της γραφής είναι και χαρακτηριστικό γνώρισμα πλήθους μουσικών συνθέσεων που ήδη εφάρμοζαν μουσικοί τόσο πριν την εποχή του όσο και μέχρι τις μέρες μας. Στο συγκεκριμένο σημείωμα βλέπουμε πώς η κατοπτρική γραφή του Ντα Βίντσι “συνομιλεί” με την Μουσική ως εργαλείο μουσικής σύνθεσης.
Οι φθόγγοι
Από το χειρόγραφο διακρίνονται καθαρά το κλειδί, οι φθόγγοι πάνω στο πεντάγραμμο και η διαστολή που χωρίζει την ακολουθία σε δυο μέτρα. Το κλειδί στο οποίο η ακολουθία είναι γραμμένη είναι κλειδί του UT (ΝΤΟ) τρίτης γραμμής (άλτο). Οι φθόγγοι στην κατοπτρική αποκατάσταση ορίζονται ως εξής:
ΣΕΙΡΑ Α’
ΛΑ ΡΕ ΜΙ ΣΙ ΝΤΟ ΛΑ ΣΙ | ΜΙ ΡΕ ΣΙ ΝΤΟ ΡΕ
Ωστόσο στην ίδια γραμμή απαντάται και το κλειδί του βάσιμου. Παρόλο που σε αυτή την πιθανή περίπτωση η σημειογραφία του κλειδιού θα έπρεπε να ήταν διαφορετική, η ονοματοδοσία των φθόγγων αλλάζει σε:
ΣΕΙΡΑ Β’
ΡΕ ΣΟΛ ΛΑ ΜΙ ΦΑ ΡΕ ΜΙ | ΛΑ ΣΟΛ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ
Αν η δεύτερη εκδοχή ληφθεί υπ’ όψιν, και συγχωρώντας το μικρό ‘ατόπημα’ (ας μην ξεχνάμε πως πρόκειται για σημειωματάριο), τότε οι φθόγγοι σε συνδυασμό με τις καταλήξεις λέξεων που γράφει ο ίδιος, αποτελούν συλλαβές που υπονοούν μέρος του στίχου που ο ίδιος γράφει παρακάτω στο ίδιο χειρόγραφο : Amore sola mi fa remirare | La Sol mi fa solicita, δηλαδή : “Μόνο η αγάπη με κάνει να τραβώ κουπί | Το Σολ με αφήνει μόνο”. O ίδιος μάλιστα αναγραμματίζει τους δυο πρώτους φθόγγους του δεύτερου μέτρου: Sol la mi fa solicita.
Μελέτη και συνοδεία
Με τρισδιάστατα εκτυπωμένους αυλούς μεταβλητού μήκους, μπορούμε με απλό τρόπο να συνοδεύσουμε αυτή την μελωδία αφού πρώτα την μελετήσουμε. Αρχικά ας αναπαράγουμε τη μελωδία όπως είναι γραμμένη και ύστερα κατοπτρικά χρησιμοποιώντας τον Μουσικό Ασπροπίνακα του iMuSciCA.
Πρώτα όπως είναι γραμμένη:
(Χρησιμοποιήστε τη λειτουργία “Snap to grid” για να σχεδιάσετε ευθείες γραμμές)
Ύστερα κατοπτρικά:
(Χρησιμοποιήστε τη λειτουργία αντίστροφης ροής του κέρσορα από τα δεξιά προς τα αριστερά όπως στο βίντεο)
Με ανάλογο τρόπο όπως παραπάνω (κανονικά και κατοπτρικά) μπορούμε να μελετήσουμε και την Σειρά Β’.
Οι βαθμίδες της Αρμονίας
Στη συνέχεια μπορούμε να εστιάσουμε στα τονικά κέντρα των δυο μέτρων στην διατονική κλίμακα, ώστε να βρούμε τις συγχορδίες που μπορούν να τα συνοδέψουν. Για το σκοπό αυτό ανατρέχουμε σε κανόνες αρμονίας. Το εύρος του μεγαλύτερου διαστήματος που σχηματίζεται από το σύνολο των φθόγγων της Σειράς Α’ είναι το διάστημα καθαρής 5ης (Λα – Μι). Καθώς η αναστροφή του διαστήματος μας οδηγεί σε διάστημα καθαρής 4ης (Μι – Λα), η ευθεία κατάσταση του διαστήματος (Λα-Μι) μας επιβάλει να ορίσουμε ως θεμέλιο φθόγγο το Λα. Καθώς από την ευθεία κατάσταση του διαστήματος ο καθοριστικός φθόγγος που μας ορίζει τον ελάσσονα ή μείζονα τρόπο της συγχορδίας που σχηματίζεται είναι αυτός της 3ης από τον θεμέλιο Λα, οφείλουμε να εξετάσουμε τον φθόγγο του Ντο ως προς την αλλοίωσή του. Ο φθόγγος του Ντο καταγράφεται ως φυσικός (χωρίς αλλοίωση δίεσης ή ύφεσης). Έτσι το καθοριστικό διάστημα 3ης στην περίπτωσή μας είναι 3ης μικρό και ως εκ τούτου, σε συνδυασμό με το διάστημα 5ης καθαρής, μας δίνει την ελάσσονα συγχορδία Λα – Ντο (φυσικό) – Μι. Επομένως η συγχορδία με την οποία θα συνοδευτεί το μέτρο, είναι η συγχορδία Λα-Ντο-Μι.
Ανάλογα με την διαθεσιμότητα των εκτυπωμένων αυλών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τρεις (έναν αυλό για κάθε φθόγγο της συγχορδίας, Λα, Ντο, Μι) δυο, ή ακόμη και έναν (για τον θεμέλιο φθόγγο του Λα). Στην περίπτωση των δυο θα πρέπει να επιλέξουμε αν ο δεύτερος φθόγγος θα αποδώσει την 3η μικρή (Ντο) ή την 5η καθαρή (Μι).
